Księga Pytań

Księga Pytań

Edmond Jabès – żydowski poeta i teozof piszący po francusku – urodził się w Kairze w 1912 r. Do 1967 mieszkał w Aleksandrii, mieście, którego duchowy klimat przesycony żywą tradycją filozoficznych sporów, Kabały i myśli gnostyckiej pozostawił znaczący ślad w jego twórczości. Po fali zamieszek antysemickich w 1967 r. przeniósł się na stałe do Francji. Na jego dorobek poetyki składa się kilkanaście tomów. Za najważniejsze dzieło uważana jest siedmiotomowa Księga pytań (Księga Pytań, Księga Jukiela, Powrót Księgi, Jael, Elja, Aeli, El, albo ostatnia Księga). Dzieło to jest w równej mierze medytacją nad pismem jako aktem tworzenia, jak konfrontacją literatury z jej własną utopią. Jabès jest przede wszystkim poetą poezji. Zadaje pytania samej istocie słowa. Pismo tworzy się, a zarazem samo się niszczy. Ryzykiem każdego słowa jest powrót do milczenia, z którego się rodzi. Podstawowe wątki rozważań poety to istota judaizmu („Judaizm i pismo to zawsze to samo oczekiwanie, ta sama nadzieja, ta sama zagłada”), odwieczna trwoga pisania, groza holokaustu, lęk pustyni, refleksje o początku i końcu, wreszcie relacja między słowem poetyckim a przesłaniem odczytywanym w tekstach świętych Ksiąg. W całym poetyckim dziele Jabèsa jest obecny obraz Księgi Początku – Biblii; Księgi, której nie wybiera człowiek, ale która wybrała człowieka, aby mu nadać tożsamość.

Jacques Derrida pisze w studium o twórczości Edmonda Jabèsa: „W słowie i piśmie tylko poeta i Żyd są autochtonami”. Żyd to wieczny wygnaniec. Księga jest dla wygnańca tym, czym wszechświat dla Boga. Bóg objawia się w każdej księdze wygnania. Pisanie to błądzenie, wieczna tułaczka. Nieobecność jest w niej wołaniem, pustka – miejscem spotkania, unicestwionym słowem, które stale i od nowa rodzi słowo.

Edmond Jabès zmarł w Paryżu w 1991 r.